कर्णबधीरत्व हे एक न दिसणारे दिव्यांग्त्व आहे. कर्णबधीर मुलाला पाहताच क्षणी आपण सांगू शकत नाही कि, या मुलाला कर्णबधीरत्व आहे. कर्णबधीर मुलांच्या वेगवेगळ्या स्वरूपानुसार त्यांचे श्रवणऱ्हास म्हणजेच ऐकण्याची क्षमता ही, प्रत्येकाची वेगवेगळी असते.
वैद्यकीय दृष्टीने कर्णबधीरत्वाच्या स्वरूपानुसार या मुलांना उर्वरित श्रवण शक्तीचा जास्तीत जास्त वापर करून घेण्यासाठी श्रवणयंत्र उपलब्ध करून दिले जातात.
जेणेकरून मुलाचा वाचा व भाषेचा विकास होण्यास मदत होईल. ऐकायला येत नसल्यामुळे बोलता येत नाही. म्हणजे उच्चारस्थानात दोष नसताना देखील फक्त जन्मापासून कानावर एकही शब्द न पडल्यामुळे मुल बोलू शकत नाही.
यासाठी सुरुवातीच्या काही दिवसामध्ये मुलाला श्रवण प्रशिक्षण द्यावे लागते. कारण कर्णबधीर मुलासाठी आवाज हा अपिरीचीत असल्यामुळे श्रवणयंत्राच्या मदतीने ऐकण्याचे प्रशिक्षण दिले जाते. त्यामध्ये आवाज ओळखतो का? आवाजाची जाणीव होते का? दोन वेगवेगळ्या आवाजातील फरक ओळखता येतो का? आवाजाचे आकलन होते का? या श्रवणप्रशिक्षणाच्या पायऱ्या नुसार मुलाला आवाज ऐकण्याचे प्रशिक्षण दिले जाते. यासोबतच ऐकण्याबरोबर , लीपरीडिंग, सांकेतिक खुणा, हावभाव याद्वारे मुल शिकत असते. समावेशित शिक्षणामध्ये कर्णबधीरत्व मुलांचे शिक्षण याबाबत आजच्या लेखामध्ये माहिती पाहूया.
{tocify} $title={Table of Contents}
समावेशित शिक्षणामध्ये कर्णबधीरत्व मुलांचे शिक्षण | what is hearing impairment ?
कर्णबधीरत्वाचे लवकरात लवकर निदान व उपचार
मुल कोणतेही असो, आईच्या गर्भात मुलाची वाढ होत असते. तेव्हापासूनच डॉक्टरांच्या सल्ल्याने योग्य काळजी घेणे आवश्यक असते. मुल जन्माला आल्यानंतर आवश्यक त्या चाचण्या करून घेणे आवश्यक आहे.
लहान मुलाला आवाज ऐकायला येतो कि, नाही याचा अंदाज नक्की आईला येतो. मुल मोठ्या आवाजाला दचकते का? रडते का? आवाजाच्या दिशेने बघणे, मान वळवणे, प्रतिक्रिया देणे याबाबत जर मुल प्रतिसाद देत नसेल तर त्याकडे दुर्लक्ष न करता लवकरात लवकर निदान करण्यासाठी डॉक्टरांकडे घेऊन जायला हवे. त्यानुसार लहान मुलांची बेरा टेस्ट करून घेता येईल.
याबाबत आपण डॉक्टरांचा सल्ला घेऊन लवकरात लवकर निदान करून उपचार सुरु करावे. कारण जेवढ्या कमी वयात आपण उपचार सुरु करू त्यामुळे लहान वयातील ० ते ६ वयोगट हा मुलांच्या वाढीच्या दृष्टीने महत्वाचा काळ होय.
यामध्ये मुलाचा वाचा व भाषा विकास होण्यासाठी लवकरात लवकर निदान करून उपचार केल्यास त्यानुसार लहान मुलांचे कॉक्लीयार इम्पालांट शस्रक्रिया करता येईल. ज्याद्वारे मुलाला ऐकायला येऊ शकेल आणि मुलाचा वाचा व भाषा विकास साधण्यास मदत होईल. यासाठी लवकरात लवकर निदान होणे आवश्यक आहे. आणि त्यानुसार उपचार करून घ्यावे.
उर्वरित श्रवण शक्तीचा जास्तीत जास्त वापर करणे.
लवकरात लवकर निदान व उपचार सुरु झाल्यानंतर कर्णबधीर मुलाची उर्वरित श्रवण शक्तीचा जास्तीत जास्त वापर करण्यासाठी योग्य श्रवणयंत्राची निवड करून ऐकण्याचे प्रशिक्षण म्हणजेच श्रवण प्रशिक्षण सुरु करावे.
त्यामध्ये आवाज ओळखतो का? आवाजाची जाणीव होते का? दोन वेगवेगळ्या आवाजातील फरक ओळखता येतो का? आवाजाचे आकलन होते का? या श्रवणप्रशिक्षणाच्या पायऱ्या नुसार मुलाला आवाज ऐकण्याचे प्रशिक्षण दिले जाते. श्रवणप्रशिक्षण दिल्याने मुलाला ऐकायला येईल व ऐकायला आल्यामुळे मुल बोलण्याचा प्रयत्न करेल सोबतच वाचा व भाषा विकास साधण्यास मदत होईल.
वाचा उपचार (Speech Theraphy)
मुलाला लहानपणापासून ऐकायला येत नसल्यामुळे बोलता येत नाही. यासाठी श्रवणप्रशिक्षणासोबत मुलाचे उच्चार बाहेर येण्यासाठी बोलण्याचा सराव करून घ्यावा लागेल. म्हणजेच वाचा उपचार स्पीच थेरेपी देण्यात यावी. त्यामध्ये मुलाचे उच्चार स्थान , स्वर व्यंजन उच्चारस्थान कसे आहे? कोणते अक्षर उच्चारता येत नाही. शब्द वाचन करताना कोणते अक्षर गाळले जाते. यासंबंधी वाचा उपचार थेरेपिस्ट यांच्या मार्गदर्शनाखाली स्पीच थेरेपी देण्यात यावी. यामुळे मुलाचा वाचा व भाषा विकास होण्यास मदत होईल.
कर्णबधीर म्हणजे काय? what is hearing impairment?
कर्णबधीरत्वाची व्याख्या
दिव्यांग व्यक्ती अधिकार अधिनियम २०१६ नुसार कर्णबधीरत्वाची व्याख्या
कर्णबधीर (Hearing Impairment)
साधारणपणे 'कर्णबधीर' म्हणजे अशी व्यक्ती ज्या व्यक्तीला ऐकायला येत नाही किंवा ऐकण्याची क्षमता कमी असते. अशा व्यक्तींना कर्णबधीर असे म्हणतात. ऐकायला न आल्यामुळे भाषा विकास होत नाही त्यामुळे बोलता येत नाही. काही व्यक्तींना ऐकायला येत नाही मात्र बोलता येते. विशेषतः वयोवृद्ध व्यक्तींना बोलता येते मात्र ऐकण्याची म्हणजेच श्रवणशक्ती नष्ट होते किंवा कमी झालेली असते. काही व्यक्तींच्या बाबतीत अपघातामुळे कर्णबधीरत्व येते.
वैद्यकीयदृष्ट्या कर्णबधीर व्यक्तींची व्याख्या
ज्या व्यक्तीच्या चांगल्या कानाचा श्रवणऱ्हास 60 DB किंवा त्यापेक्षा अधिक असेल अशा व्यक्तींना ‘कर्णबधीर’ म्हणतात. {alertInfo}
"deaf" means persons having 70 DB hearing loss in speech frequenciesin both ears.
ज्या व्यक्तीच्या दोन्ही कानाचा श्रवणऱ्हास 70 DB किंवा त्यापेक्षा अधिक असेल त्यांना ‘Deaf’ म्हणून ओळखले जाते.{alertInfo}
"hard of hearing" means person having 60 DB to 70 DB hearing loss in speech frequencies in both ears.
> SCERT SWADHYAY 2021 नोंदणी कशी करावी?
शालेय प्रवेश
लवकरात लवकर निदान व उपचार सुरु झाल्यानंतर मुलांचे शैक्षणिक प्रवेश घेणे आवश्यक असते. यासाठी आता प्रत्येक मुलाला घराजवळच्या शाळेत प्रवेश घेण्याचा हक्क मिळाला आहे.